Η γλουτένη είναι μια πρωτεΐνη που
βρίσκεται σε ορισμένα δημητριακά όπως το σιτάρι, το κριθάρι και τη
σίκαλη. Η γλουτένη προστίθεται στα τρόφιμα ως πηκτικός παράγοντας ή για να
προσφέρει υφή και γεύση, έχει ελαστική ποιότητα και είναι το συστατικό που
δίνει στο ψωμί και στα αρτοσκευάσματα τη μαστιχωτή υφή τους.
Σε μια μελέτη του 2017
με περισσότερους από 100.000 συμμετέχοντες χωρίς κοιλιοκάκη, βρέθηκε πως δεν
υπάρχει καμία σχέση μεταξύ της μακροχρόνιας κατανάλωσης γλουτένης με τον
κίνδυνο καρδιακών παθήσεων. Στην πραγματικότητα, τα ευρήματα πρότειναν επίσης
ότι τα άτομα με κοιλιοκάκη που αποφεύγουν τη γλουτένη μπορεί να αυξήσουν τον
κίνδυνο καρδιακής νόσου, λόγω της πιθανότητας μειωμένης κατανάλωσης δημητριακών
ολικής αλέσεως. Οπότε, η κατανάλωση δημητριακών ολικής αλέσεως συνδέεται με
χαμηλότερο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, εγκεφαλικού και διαβήτη. Η γλουτένη
μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως πρεβιοτικό, τροφοδοτώντας τα «καλά» βακτήρια
στο σώμα μας. Ο ολιγοσακχαρίτης αραβινοξυλάνης είναι ένας πρεβιοτικός
υδατάνθρακας που προέρχεται από πίτουρο σιταριού που έχει αποδειχθεί ότι
διεγείρει τη δραστηριότητα των bifidobacteria στο κόλον. Αυτά τα βακτήρια
βρίσκονται συνήθως σε ένα υγιές ανθρώπινο έντερο. Αλλαγές στην ποσότητα ή
τη δραστηριότητά τους έχουν συσχετιστεί με γαστρεντερικές ασθένειες, όπως η
φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, ο καρκίνος του παχέος εντέρου και το σύνδρομο
ευερέθιστου εντέρου. Ωστόσο, η γλουτένη μπορεί να προκαλέσει
ανησυχίες για την υγεία σε ορισμένους. Μερικοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν
ανεπιθύμητες αντιδράσεις και κινδύνους για την υγεία όταν τρώνε τρόφιμα που
περιέχουν γλουτένη. Τα πεπτίδια που βρίσκονται στη γλουτένη είναι
ανθεκτικά στα οξέα του στομάχου, τα οποία μπορεί να δυσκολέψουν την πέψη σε
μερικούς ανθρώπους. Αυτά τα πεπτίδια μπορούν να προκαλέσουν διάφορα
συμπτώματα από ήπια δυσπεψία έως πιο σοβαρές παθήσεις υγείας.
Η γλουτένη μπορεί να
προκαλέσει σοβαρές παρενέργειες σε ορισμένα άτομα. Υπάρχουν άνθρωποι που
αντιδρούν διαφορετικά στη γλουτένη, όπου το σώμα την αισθάνεται ως τοξίνη, με
αποτέλεσμα τα κύτταρα του ανοσοποιητικού να αντιδρούν υπερβολικά και να την
επιτίθενται. Εάν ένα ασυνείδητα ευαίσθητο άτομο συνεχίζει να τρώει
γλουτένη, αυτό δημιουργεί ένα είδος πεδίου μάχης με αποτέλεσμα τη
φλεγμονή. Οι παρενέργειες μπορεί να κυμαίνονται από ήπιες έως σοβαρές όπως
φαίνεται στην αυτοάνοση διαταραχή κοιλιοκάκη.
Είναι σημαντικό να
σημειωθεί ότι η γλουτένη είναι πρόβλημα μόνο για εκείνους που αντιδρούν
αρνητικά σε αυτήν ή είναι θετικοί για κοιλιοκάκη. Οι περισσότεροι άνθρωποι
μπορούν και έχουν φάει γλουτένη το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους, χωρίς καμία
αρνητική παρενέργεια.
Δίαιτα χωρίς γλουτένη είναι
μια δίαιτα που αφαιρεί όλα τα τρόφιμα που περιέχουν ή είναι μολυσμένα με
γλουτένη. Ωστόσο, δεδομένου ότι τα δημητριακά ολικής αλέσεως που περιέχουν
γλουτένη περιέχουν φυτικές ίνες και θρεπτικά συστατικά,
συμπεριλαμβανομένων των βιταμινών του συμπλέγματος Β, του
μαγνησίου και του σιδήρου, είναι σημαντικό να
αναπληρώνονται. Μαζί με την κατανάλωση τροφών χωρίς γλουτένη σε όλη τους
τη μορφή, όπως φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ξηρούς καρπούς,
σπόρους, ψάρια, αυγά και πουλερικά, επίσης χωρίς γλουτένη είναι
η κινόα, το άγριο ρύζι, ο αμάραντος, το κεχρί, το καλαμπόκι,
η βρώμη χωρίς γλουτένη, teff, το quinoa και το
φαγόπυρο. Είναι επίσης σημαντικό να μην βασίζεστε σε επεξεργασμένα
τρόφιμα χωρίς γλουτένη που μπορεί να είναι πλούσια σε θερμίδες, ζάχαρη,
κορεσμένα λιπαρά και νάτριο και χαμηλή σε θρεπτικά συστατικά, όπως μπισκότα,
πατατάκια και άλλα σνακ χωρίς γλουτένη. Συχνά, αυτά τα τρόφιμα
παρασκευάζονται με επεξεργασμένο μη ενισχυμένο ρύζι, ταπιόκα, καλαμπόκι ή
αλεύρια πατάτας.
Μελέτες δείχνουν ότι τα άτομα που δεν
έχουν κοιλιοκάκη είναι οι μεγαλύτεροι αγοραστές προϊόντων χωρίς
γλουτένη. Οι έρευνες καταναλωτών δείχνουν ότι οι τρεις κύριοι λόγοι για
τους οποίους οι άνθρωποι επιλέγουν τρόφιμα χωρίς γλουτένη είναι «χωρίς λόγο»,
επειδή είναι μια «υγιεινότερη επιλογή» και για την «υγεία του πεπτικού
συστήματος». Για εκείνους που δεν έχουν δυσανεξία στη γλουτένη, δεν υπάρχουν
δεδομένα που να δείχνουν συγκεκριμένο όφελος από την παρακολούθηση μιας δίαιτας
χωρίς γλουτένη, ιδιαίτερα εάν τα επεξεργασμένα προϊόντα χωρίς γλουτένη γίνονται
ο βασικός άξονας της δίαιτας. Μάλιστα, η έρευνα που ακολούθησε, σε
ασθενείς με κοιλιοκάκη που άλλαξαν τη δίαιτα τους σε χωρίς γλουτένη δείχνει
αυξημένο κίνδυνο παχυσαρκίας και μεταβολικού συνδρόμου. Αυτό μπορεί να
οφείλεται εν μέρει στη βελτίωση της εντερικής απορρόφησης, αλλά οι
εικασίες έχουν επίσης επικεντρωθεί στη χαμηλή διατροφική ποιότητα των
επεξεργασμένων τροφίμων χωρίς γλουτένη που μπορεί να περιέχουν εξευγενισμένα
σάκχαρα και κορεσμένα λίπη και έχουν υψηλότερο γλυκαιμικό δείκτη.
Οι ορμόνες είναι χημικές
ουσίες που παράγονται από διάφορους αδένες σε όλο το σώμα και απελευθερώνονται
για να ρυθμίσουν συγκεκριμένες λειτουργίες. Για παράδειγμα, η ορμόνη του
θυρεοειδούς βοηθά στη ρύθμιση του μεταβολισμού. Το οιστρογόνο, μια ορμόνη
του φύλου, βοηθά στη ρύθμιση της εμμήνου ρύσεως στις γυναίκες. Η
κορτιζόλη, μια ορμόνη του στρες, βοηθά στη ρύθμιση της αρτηριακής
πίεσης. Έτσι, οι ορμόνες παίζουν πολλούς ζωτικούς ρόλους, πράγμα που σημαίνει
ότι τυχόν ανισορροπίες μπορεί να οδηγήσουν σε δυσλειτουργία και ασθένεια.
Μια ορμονική ανισορροπία
εμφανίζεται όταν υπάρχει υπερβολική ή ανεπαρκής ποσότητα μιας συγκεκριμένης
ορμόνης που κυκλοφορεί στο αίμα, σε μια συγκεκριμένη στιγμή. Για
παράδειγμα, τα οιστρογόνα αυξάνονται και πέφτουν δύο φορές κατά τη διάρκεια του
εμμηνορροϊκού κύκλου. Η ινσουλίνη αυξάνεται μετά το φαγητό και πέφτει ώρες
αργότερα. Δυστυχώς, οι ορμονικές ανισορροπίες επικρατούν στον σημερινό σύγχρονο
κόσμο. Τα κοινά συμπτώματα περιλαμβάνουν: επώδυνες περίοδοι, χαμηλή
λίμπιντο, πονοκέφαλοι, κούραση, αύξηση βάρους, εναλλαγές διάθεσης και
ευερεθιστότητα, αϋπνία, δερματικά εξανθήματα, ξηροδερμία και ακμή, εγκεφαλική
ομίχλη, απώλεια μαλλιών, άγχος και κατάθλιψη, εξάψεις, μυϊκοί πόνοι και
δυσκαμψία, δυσκοιλιότητα ή διάρροια.
Η διατροφή παίζει
σημαντικό ρόλο στην υγεία των ορμονών. Για παράδειγμα, το σώμα χρειάζεται
ορισμένα θρεπτικά συστατικά για να συνθέσει ορμόνες. Οι στεροειδείς
ορμόνες, όπως τα οιστρογόνα και η τεστοστερόνη, παράγονται από τη χοληστερόλη
και η ινσουλίνη παράγεται από πρωτεΐνη. Οι βιταμίνες και τα μέταλλα ρυθμίζουν
επίσης τη σύνθεση των ορμονών. Για παράδειγμα, με την απουσία ιωδίου, η
παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών μειώνεται. Επομένως, μια ανεπάρκεια ιωδίου
μπορεί να οδηγήσει σε υποθυρεοειδισμό. Όσοι έχουν ευαισθησία στη γλουτένη συχνά
αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε θρεπτικά συστατικά. Ουσιαστικά, η
γλουτένη ερεθίζει και καταστρέφει την επένδυση του λεπτού εντέρου και το λεπτό
έντερο είναι υπεύθυνο για ένα σημαντικό μέρος της πέψης και της απορρόφησης
θρεπτικών συστατικών.
Οι τρεις ορμόνες του
φύλου είναι τα οιστρογόνα, η προγεστερόνη και η τεστοστερόνη. Οι κοινές
ανωμαλίες και καταστάσεις που σχετίζονται με τις ανισορροπίες των ορμονών του
φύλου περιλαμβάνουν: προεμμηνορροϊκό σύνδρομο (PMS), πονοκέφαλοι, ακανόνιστες
περίοδοι, σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) και χαμηλή λίμπιντο. Οι ορμόνες
του φύλου μπορεί να επηρεαστούν από ενδοκρινικούς διαταράκτες. Οι ενδοκρινικοί διαταράκτες
είναι ουσίες που μπορούν να μιμηθούν τις ορμόνες και να οδηγήσουν σε
ανισορροπίες, δυσλειτουργίες και ασθένειες. Η φλεγμονή που
προκαλείται από γλουτένη, το υπερδραστήριο ανοσοποιητικό σύστημα, άλλες
ορμονικές ανισορροπίες (π.χ. κορτιζόλη, θυρεοειδική ορμόνη, προλακτίνη) και οι
ελλείψεις θρεπτικών συστατικών είναι επίσης πιθανά προβλήματα. Όσοι έχουν
κοιλιοκάκη και ευαισθησία στη γλουτένη είναι επιρρεπείς στις ανωμαλίες που
αναφέρονται παραπάνω. Η επιστήμη λέει ότι οι γυναίκες με κοιλιοκάκη
είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν στειρότητα και διαταραχές της εμμήνου ρύσεως από
τον γενικό πληθυσμό, αυτές οι καταστάσεις συνδέονται συνήθως με χαμηλή
προγεστερόνη, χαμηλή θυρεοειδική ορμόνη και υψηλή προλακτίνη. Εάν δεν
αντιμετωπιστεί, η κοιλιοκάκη φαίνεται επίσης να αυξάνει τον κίνδυνο μιας
γυναίκας για μη φυσιολογική εμβρυϊκή ανάπτυξη, ανεξήγητη αποβολή και
πρόωρο τοκετό .
Η γλουτένη μπορεί να
προκαλέσει ελλείψεις σε θρεπτικά συστατικά. Ένα θρεπτικό συστατικό που
επηρεάζει ιδιαίτερα τον θυρεοειδή είναι το σελήνιο. Είναι απαραίτητο για
την παραγωγή και τη δραστηριότητα της θυρεοειδικής ορμόνης. Το σελήνιο δρα
επίσης ως αντιοξειδωτικό και βοηθά στην προστασία του θυρεοειδούς αδένα από
βλάβες. Έτσι, η ανεπάρκεια σεληνίου που προκαλείται από τη γλουτένη
πιστεύεται ότι οδηγεί σε δυσλειτουργία του θυρεοειδούς. Άλλες κοινές
ελλείψεις σε θρεπτικά συστατικά που προκαλούνται από τη γλουτένη και είναι
απαραίτητες για τη βέλτιστη λειτουργία του θυρεοειδούς περιλαμβάνουν το
μαγνήσιο, τον ψευδάργυρο, τη βιταμίνη D και τη βιταμίνη
Β12. Η επιστήμη έχει δείξει ότι οι γυναίκες με αυτοάνοση νόσο του
θυρεοειδούς που τέθηκαν σε δίαιτα χωρίς γλουτένη παρουσίασαν μείωση των
αντισωμάτων που επιτίθενται στον θυρεοειδή καθώς και αύξηση της θυρεοειδικής
ορμόνης και της βιταμίνης D.
Όταν τρώμε μια διατροφή με επεξεργασμένα τρόφιμα πλούσια σε γλουτένη, έχει αρνητικό
αντίκτυπο στις μεταβολικές ορμόνες. Επειδή αυτές οι τροφές περιέχουν
υψηλές ποσότητες αμύλου και ζάχαρης που χωνεύεται γρήγορα, γεγονός που αυξάνει
την ινσουλίνη, μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια υψηλά επίπεδα ινσουλίνης με την πάροδο
του χρόνου. Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη αποθήκευσης λίπους που εκκρίνεται από
το πάγκρεας. «Σπρώχνει» όλες τις πηγές ενέργειας στα κύτταρα και η
υπερβολική ενέργεια αποθηκεύεται ως λίπος. Επίσης, εμποδίζει το σώμα να
κάψει το αποθηκευμένο λίπος. Εάν δεν ελεγχθεί, είναι πιθανό να αναπτυχθεί
αντίσταση στην ινσουλίνη, παχυσαρκία και διαβήτης τύπου 2. Όλες αυτές οι
καταστάσεις είναι φλεγμονώδεις. Η αντίσταση στην ινσουλίνη συνδέεται
επίσης στενά με το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS), το οποίο χαρακτηρίζεται
από αυξημένη τεστοστερόνη στις γυναίκες που προκαλεί στειρότητα, υπερτρίχωση
και μη φυσιολογικές περιόδους.
Η προλακτίνη είναι μια
ορμόνη που εκκρίνεται από την υπόφυσή και συνεργάζεται με τα οιστρογόνα και την
προγεστερόνη για την ανάπτυξη του ιστού του μαστού και την προετοιμασία για τη
γαλουχία. Υπάρχουν ενδείξεις ότι μια ένωση στη γλουτένη δρα ως
οπιοειδής ένωση στον εγκέφαλο, η οποία οδηγεί σε περίσσεια προλακτίνης. Οι
ερευνητές προτείνουν πως η φλεγμονή που σχετίζεται με τη γλουτένη μπορεί
να συμβάλει σε αυξημένα επίπεδα προλακτίνης, που μπορεί να προκαλέσει χαμηλή
λίμπιντο, ακανόνιστες περιόδους, στειρότητα, απώλεια οστού και στυτική
δυσλειτουργία.
Συμπερασματικά, η
ορμονική ισορροπία είναι απαραίτητη για τη βέλτιστη υγεία. Η γλουτένη
μπορεί να επηρεάσει πολλές ορμόνες σε όλο το σώμα καθώς και να προκαλέσει μια
σειρά από προβλήματα που σχετίζονται με τις ορμόνες. Επομένως, εάν
υπάρχουν συμπτώματα ορμονικής ανισορροπίας, μην αποκλείετε τη γλουτένη ως
παράγοντα που συμβάλλει. Μια δίαιτα χωρίς γλουτένη μπορεί να είναι αυτό
που χρειάζεται περισσότερο το σώμα.
Διαιτολόγος Διατροφολόγος
Απόφοιτη του Πανεπιστημίου Queen Margaret University
Email:tsitakh95@gmail.com
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ
ΑΝΑΦΟΡΑ
Ihnatowicz, P., Wator,P. and Drywien, M., E. (2021), “The importance of
gluten exclusion in the management of Hashimoto's thyroiditis”, Ann Agric Environ Med, 28(4), pp.
558-568, Available at: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34969211/.
Lebwohl B., Cao Y., Zong G, Hu F.B., Green P.H.R., Neugut A.I., Rimm E.B., Sampson
L., Dougherty L., Giovannucci E., Willett W.C., Sun, Q. and Chan A.T. (2017),
“Μακροχρόνια κατανάλωση γλουτένης σε ενήλικες χωρίς κοιλιοκάκη και κίνδυνο στεφανιαίας νόσου: προοπτική μελέτη κοόρτης”, BMJ,
2, pp.357.
Neyrinck,
AM, et al, (2012), “Οι ολιγοσακχαρίτες αραβινοξυλάνων που προέρχονται από
σιτάρι με πρεβιοτική δράση αυξάνουν τα κορεσμένα πεπτίδια του εντέρου και
μειώνουν τη μεταβολική ενδοτοξαιμία σε παχύσαρκα ποντίκια που προκαλούνται από
δίαιτα”, Nutr Διαβήτης, 2(1).
Tojo, R., et
al (2014),
“Εντερική μικροχλωρίδα στην υγεία και την ασθένεια: ο ρόλος των bifidobacteria
στην ομοιόσταση του εντέρου”, World
J Gastroenterol, 20(41), pp.15163-76.
WedMD, (2023), Do You Have a Hormore Imbalance?,
[Online], Available at:
https://www.webmd.com/women/ss/slideshow-hormone-imbalance.